Parafia św. Jadwigi we Wschowie

Z historii kościoła pw. św. Jerzego

Pierwsza wzmianka w dokumentach o kościele w Przyczynie Górnej pochodzi z 1345r. 23 maja tego roku król Kazimierz Wielki wydał dwa przywileje, na podstawie których Wschowa otrzymała między innymi wieś Przyczynę Górną z kościołem. Kościół został ponownie wspomniany w dokumencie króla Władysława Jagiełły z 1404 r., gdy władca potwierdzał przynależność Przyczyny do Wschowy.
W zachowanych aktach kościelnych diecezji poznańskiej parafia w Przyczynie Górnej jest po raz pierwszy wspomniana w 1405 r. (pleban Mikołaj). Ks. prof. Józef Nowacki w Dziejach archidiecezji poznańskiej (tom II) wymienia także innych plebanów z Przyczyny Górnej: Jana (1419/1420), Erazma (1425), Jana Hagera (1426-1429), Mikołaja (1429/1432), Macieja (do 1447), Szymona (1449), Bernarda (1468/1470), Andrzeja Skoraczewskiego (1476), Marcina Tunkyel (1481/1483), Mikołaja (1483/1494), Bernarda (1497/1507), Piotra Deutscha (1507/1548), Jerzego Polena (1548 – usuniętego w tym samym roku za sprzyjanie nowinkom religijnym) oraz Łukasza Asmana (od 1548 r.).
W okresie reformacji, która we Wschowie odniosła pełne zwycięstwo, kościół w Przyczynie Górnej przeszedł w ręce protestantów. Doszło do tego w 1578 r. Józef Joneman w Dziejach Ziemi Wschowskiej i stołecznego jej miasta Wschowy tak opisał to wydarzenie: "(...) w roku 1578, gdy ostatni pleban katolicki, (...) nie mógł się nic dobrego spodziewać, za tym kościół ten opuścił, tedy magistrat i ten kościół przyczyński (...) objął i przy nim do tej parafii i należących gruntów Baltazara Walthera za pastora przyczyńskiego osadził, (...)".
W okresie, gdy kościół w Przyczynie należał do protestantów kolejnymi pastorami w nim byli: Baltazar Walter (w latach 1578 -1579), Walentin Florian (do 1601 r. - w kościele znajduje się jego nagrobek), Adam Crusius (w latach 1602-1613), Melchior Teschner (do 1635 r. - znany kompozytor i kantor zboru Kriplein Christii, twórca muzyki do słynnej pieśni pastora Herbergera "Valet will ich dir geben") oraz Paul Clapius (od 1636 r. do 1642r., po zwróceniu katolikom kościoła został przeniesiony do wybudowanego w Przyczynie Górnej zboru). Prawdopodobnie około 1595 r. w kościele dokonano pewnych remontów (data 1595 umieszczona jest we fryzie nad prezbiterium).
W okresie kontrreformacji kościół katolicki podjął próbę odbudowania swoich wpływów. Dotyczyło to także Wschowy. W grudniu 1604 r. katolicy odzyskali kościół farny. Później podjęto także sprawę kościoła w Przyczynie Górnej. W 1625 r. proboszczem parafii katolickiej we Wschowie został Kasper Santoff, kanonik kolegiaty NMP w Poznaniu. Wkrótce uzyskał on także inwestyturę do parafii w Przyczynie Górnej i 1 listopada 1625 r. podjął próbę przejęcia kościoła. Towarzyszył mu pleban z Łysin i kilka innych osób. W księgach Grodzkich Wschowskich zachował się interesujący opis całej sprawy: "Upatrzywszy czas w dzień Wszystkich Świętych, gdy za pierwszym dzwonieniem kościół beł otworzony, oni za kościołem się zaczaiwszy, obadwaj pospołu i z nimi strażnik celny, niejaki Świerczewski, po cichu do kościoła, gdy tam jeszcze nikogo nie było, bez wszelkiej ceremonijej, śpiewania, albo jakiegokolwiek odprawiania nabożeństwa weszli i nikogo, chyba ławki, które mówić nie umieją, jeżeliby intromisyjej dopuszczał, nie spytawszy, ledwie przez te trzy minuty tam się zabawiwszy, z kościoła wyszli i na wóz wsiadwszy odjechali." Prawdopodobnie jest to uzasadnienie stanowiska rady miejskiej, która nie uznała faktu przejęcia kościoła w Przyczynie przez proboszcza Santoffa (cytat za: Jolanta Dworzaczkowa, Kontrreformacja we Wschowie). Na kilkanaście lat kościół w Przyczynie Górnej pozostał jeszcze w rękach protestantów.
W 1637 r. inwestyturę do parafii w Przyczynie otrzymał Krzysztof Żegocki, ale uniemożliwiono mu jej przejęcie. 10 października tego roku doszło do incydentu. Grupa szlachty (Johannes Rauball w swoim artykule Kontrreformacja we Wschowie pisze, że grupa składała się z około 20 Polaków, w tym szlachciców, służby kościelnej, zakonników i katolickich duchownych) zamknęła i zaplombowała wszystkie drzwi do kościoła. Po kilku dniach rada miejska Wschowy poleciła kościół otworzyć i nadal odprawiać w nim nabożeństwa protestanckie. Ostatecznie do przejęcia parafii w Przyczynie Górnej przez proboszcza Krzysztofa Żegockiego doszło 20 czerwca 1642 r. Wspomniany już Józef Joneman napisał: "Krzysztof Żegocki (...) na Probostwo Przyczyńskie prezentę królewską i aprobacyję biskupią otrzymawszy do (...) instalacji przystąpić chciał, przy niedopuszczeniu onej, opieczętowanie kościoła przez woźnego i szlachtę nastąpiło, na co magistrat niezważając znowu odpieczętował i nabożeństwo dysydenckie w nim kontynuować zlecił, względem czego wspomniany ksiądz proboszcz magistrat i pospólstwo miasta Wschowy do asesorii Jego Królewskiej Mości zapoznawszy, wypadł w Warszawie w piątek po Święcie zapowiedzenia Najświętszej Panny w roku 1642 dekret przysądzający kościół z plebanią dawno katolickie (...) temuż księdzu Żegockiemu (...). Nazajutrz po Bożym Ciele w tymże roku w obecności tychże komisarzy i innych obywateli kościół z plebanią onemu oddano, a tymczasowego pasterza dysydenckiego Pawła Klapiusza do nowego dysydenckiego w innym miejscu tej wsi blizej miasta, po owym dekrecie wprędce w drzewo i lepiankę postawionego kościoła magistrat wprowadził (...)".
Przekazany katolikom kościół został w 1642 r. (lub w 1643 r.) poświęcony przez biskupa poznańskiego Wojciecha Tolibowskiego pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Jerzego. Przejęcie kościoła nie spowodowało jednak powrotu ludności do katolicyzmu. Według Johannesa Rauballa na msze święte w "czerwonym kościele" przychodziło niewielu wiernych. W księgach kościelnych za lata 1643 -1699 odnotowano zaledwie 78 chrzcin, 20 ślubów i 13 pogrzebów.
Prawdopodobnie kłopoty z utrzymaniem parafii w Przyczynie Górnej doprowadziły do podjęcia w 1677 roku decyzji o afiliowaniu (czyli przyłączeniu) kościoła do parafii we Wschowie. Stan ten trwa do dzisiaj - do 2000 r. Przyczyna Górna należała do parafii pw. św. Stanisława Biskupa, a od 2000 r. do utworzonej wówczas parafii pw. św. Jadwigi Królowej.

Kościół w stylu gotyckim został zbudowany prawdopodobnie około połowy XIV wieku. Prezbiterium zamknięte jest prostą ścianą, przy prezbiterium zakrystia, nawa na rzucie prostokąta, od zachodu kwadratowa wieża. Jest to świątynia murowana z cegły (prawdopodobnie stąd pochodzi określenie "czerwony kościół") oraz z kamienia narzutowego w dolnych partiach murów. Wnętrze nakryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym. Na wieży znajduje się wiatrowskaz w kształcie koguta.
W latach 1578-1642 należał do protestantów. Prawdopodobnie około 1595 r. w kościele dokonano pewnych remontów (data 1595 umieszczona jest we fryzie nad prezbiterium).
Kościół został zwrócony katolikom w 1642 r., ale zdecydowana większość mieszkańców pozostała protestantami. Stąd też wynikały między innymi kłopoty z utrzymaniem kościoła i wykonaniem potrzebnych remontów.
Pomimo niełatwej sytuacji materialnej starano się wykonywać pewne prace remontowe. Józef Joneman pisząc o objęciu probostwa wschowskiego przez ks. Józefa Rogalińskiego (miało to miejsce około 1777 r.), chwalił go między innymi za zaangażowanie w remont kościoła we Wschowie i w Przyczynie Górnej. Jeżeli dać wiarę Jonemanowi, to kościół w Przyczynie Górnej otrzymał wówczas nowy ołtarz główny, naprawiono dach i okna, a nawet odnowiono przykościelny cmentarz.
Na początku XIX wieku stan kościoła musiał jednak nie wyglądać najlepiej. W 1825 r. pewne prace wykonano z funduszy proboszcza parafii katolickiej we Wschowie, a w1836 r. ze zbiórki wśród parafian. Kilkadziesiąt lat później (dokładnie w 1889 r.) dokonano w kościele w Przyczynie Górnej odkrycia fresków, które pochodzą prawdopodobnie z II polowy XIV wieku. Zostały one częściowo odsłonięte w latach 1905-1907, gdy poddano je zabiegom konserwatorskim (całkowicie odsłonięte w 1931 r.).
Rok 1945 przyniósł zasadnicze zmiany w strukturze wyznaniowej Przyczyny Górnej. Doszło do całkowitej wymiany ludności. Miejsce Niemców (w większości ewangelików) zajęli Polacy (w zdecydowanej większości katolicy).
W 1953 r. kościół w Przyczynie Górnej został wpisany do rejestru zabytków. W latach 1965-1966 konserwacją części polichromii zajmowali się pracownicy PKZ w Krakowie, a w latach 1978 i 1981 PKZ Poznań. W latach 1982-1983 poddano natomiast zabiegom konserwatorskim XVII-wieczne rzeźby Chrystusa, Matki Boskiej i Świętego Jana.
W ostatnich latach położono nową dachówkę na dachu oraz odnowiono rzeźby w ołtarzu głównym.

Wyposażenie kościoła:
1. Najcenniejsza jest pochodząca prawdopodobnie z II połowy XIV wieku gotycka polichromia zachowana częściowo w prezbiterium i w nawie. Niestety obecnie jest już w dużym stopniu wyblakła i trudno czytelna. Na północnej ścianie prezbiterium przedstawione są postacie ludzkie, roślinność i zwierzęta. Tylko częściowo zachowana jest postać św. Jerzego na koniu. Na ścianie południowej prezbiterium znajdują się natomiast sceny: Grzechu Pierworodnego (pełne postacie Adama i Ewy przy drzewie), Pocałunku Judasza oraz Pokłonu Trzech Króli. Na ścianie wschodniej prezbiterium wyraźnie góruje nadnaturalnych wymiarów postać Świętego Krzysztofa z dzieciątkiem na prawym ramieniu. Na tej samej ścianie widoczny jest klęczący pustelnik (trzymający w dłoni latarnię, obok leży duża księga) oraz para królewska i orszak rycerski na tle obwarowanego miasta. Na całej długości północne ściany nawy znajdują się dwa rzędy malowideł. W rzędzie górnym jest wyobrażenie piekła, gdzie wśród płomieni widoczny diabeł ciągnie na łańcuchu potępionych. Dalej znajduje się przedstawienie siedmiu grzechów głównych, wyobrażonych przez zwierzęta wiozące na swoich grzbietach ludzi. W dolnym rzędzie malowideł sceny pasyjne – zachowane fragmenty biczowania i skazania Pana Jezusa. Z kolei na łuku tęczowym zachowała się stylizowana dekoracja roślinna oraz kogut.

2. Barokowy ołtarz główny z XVIII wieku. Jego punktem centralny jest rzeźba przedstawiająca Najświętszą Marię Pannę stojącą na kuli, wokół której opleciony jest wąż z jabłkiem w pysku. Między kolumnami znajdują się postacie: św. Anny (z lewej strony) i św. Joachima (z prawej strony). W górnej kondygnacji płaskorzeźbione przedstawienie walki św. Jerzego ze smokiem. Na gzymsie zwieńczenia rzeźba Boga Ojca trzymającego kulę ziemską.

3. Barokowy ołtarz boczny z XVII w. z obrazem św. Wojciecha. Święty trzyma w dłoni
krzyż, wiosła i dzidy. Ubrany jest w szaty biskupie. Na obrazie umieszczono także herb
Poraj.

4. Barokowy ołtarz boczny z XVIII w. z obrazami : św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka
Ksawerego.

5. Na belce tęczowej umieszczone są XVII-wieczne rzeźby Matki Boskiej, św. Jana
i ukrzyżowanego Chrystusa (tzw. grupa ukrzyżowania).

6. Renesansowy chór z XVII wieku.

7. Gotyckie drzwi do zakrystii i ozdobnymi okuciami ( XVI wiek).

Kościół otoczony jest murem z kamienia polnego.



Prawdopodobnie około 1595 r. w kościele dokonano pewnych remontów (data 1595 umieszczona jest we fryzie nad prezbiterium).

Opracowała : Barbara Ratajewska